CUMHUR?YETÇ?L?K Atatürk ?nk?lâb?’nda Cumhuriyetçilik ana ilke ve esas de?erdir. Çünkü Cumhuriyet ?nk?lâb?’n?n bütün verimlerini temsil eden bir devlet hükümet ?ekli olarak de?i?tirilemez cevherdir. Bu yeni Türkiye Devleti’nin temelidir. yüzden 1924’lerden itibaren Cumhuriyeti anayasalar?nda meclislerce de?i?tirilmesi teklif bile edilemeyecek kurulu? de?eri ile korunmu? yerle?mi?tir. niteli?i düzen yönetiminde ?ahsilik keyfili?in hâkim olmas?n? önleyen en sa?lam teminatt?r. Ayr?ca Türkiye’de siyasal iktidarlar?n el de?i?mesi da??lmas? bak?m?ndan sosyal yap? üzerine kuvvetli ?ekilde etki yapan ilkelerinden önde gelenidir. Nitekim Atatürk’ün konu?malar?ndan aç?k anla??laca?? üzere demokratik parlamenter düzendir. ?u kadar ki bu amaçlad??? düzen her yönüyle ça?da? yaratmak için seçilmi? yol sistemdir. Ancak unutulmamal?d?r ki ilkesini halkç?l?k milletçilikten soyutlamaya imkân yoktur. Zira gerçek mana hüviyetini bunlar sayesinde kazanmaktad?r. halde diyebiliriz Cumhuriyetçilik Milliyetçilik Halkç?l?k ba?ka deyi?le millet olma idareye kavu?ma gayretleri ilkeleri birbirinden ayr?lamaz bütündür. Burada onun cumhuriyet demokrasi olan dü?üncelerini biraz daha açarak izaha çal??aca??z. Onun rejim çe?itleri üzerinde ara?t?rma de?erlendirmeler yapt???n? bilmekteyiz. Ölümsüz Önder egemenlik ilkesi hakk?ndaki fikirlerini aç?klarken diyor “Ça??m?zda te?kilat?n dayand??? anane haline gelmi? tak?m temel ilkeler vard?r. Demokrasi (Halkç?l?k). ilkeye göre irade milletin bütününe aittir ait olmal?d?r. millî ?ekline dönü?mü?tür. — Temsilî ilkesi ilke egemenli?in uygulanmas? yürütülmesini düzenler. Devletin te?kilat?n? saptayan kanunun di?er kanunlara üstünlü?ü ilkesi. te?kilatta kanunili?in adlî kararl?l?k yerle?menin do?urucusudur. sayd???m?z ilkeler ilkesinin binas? gibi görülür. Gerçekten de uygulamadaki de?erini ancak kazan?r”. Bundan sonra hâkimiyet ?lkesini geni?çe incelemeye önem veren Atatürk ?ekillerinden “monar?i oligar?i demokrasi” (Halkç?l?k) ba?l?klar? alt?nda belirtmekte “Demokrasi mant?kî uygulanmas?n? sa?layan Cumhuriyettir… Millet egemenli?ini yönetimine kat?lmas?n? zaman?nda oyunu kullanmakla temin eder” demektedir. ??te nedenledir milli kavram? ba?lant?l? Türk hayat?nda demokrasiye yöneli? haz?rlan???n i?areti saymak gerekir. ?imdi niçin Cumhuriyet sorusunu bizzat kendi söylevlerinden ald???m?z parçalarla cevaplamaya çal??al?m : “Cumhuriyet ahlâkî fazilete dayanan idaredir. fazilettir. Sultanl?k korku tehdide idaresi faziletli namuslu insanlar yeti?tirir. Sultanl?k korkuya dayand??? korkak alçak sefil rezil Aradaki fark bunlardan ibarettir.” “Türk milletinin tabiat adetlerine uygun idare idaresidir.” idaresini Cumhuriyetten söz etmeksizin esaslar? içinde an Cumhuriyet’e do?ru yürüyen toplama?a çal???yorduk.” “Hâkimiyet kay?ts?z ?arts?z milletindir. ?cra kuvveti te?riî selahiyeti yegane mümessili Mecliste tecelli etmi? toplanm??t?r. iki kelimeyi kelime ?le özetlemek mümkündür. Cumhuriyet”. rejimi demek sistemi demektir. Biz kurduk 10 ya??n? doldururken demokrasinin icaplar?n? s?ras? geldikçe koymal?d?r” diyordu. Yine söylevlerinde “Hiçbir zaman hat?r?n?zdan ç?kmas?n ki sizden fikri hür vicdan? irfan? hür nesiller ister” diyerek Cumhuriyetin kesin emrini “Benim tarafl?k vard?r: Bir taraf?m. O da tarafl?l??? fikrî ink?lâp tarafl?l???. noktada Yeni toplulu?unda ferdi hariç dü?ünmek istemiyorum.” Öz deyi?iyle Cumhuriyetçilere tek yolun varl???n? direktif iletmekte idi. 2 M?LL?YETÇ?L?K “Türkiye ilelebet ya?ayacakt?r” ebedili?ini diledi?i demecinde müjdeledi?i Cumhuriyetçi yap?s?n? koruyacak toplumun siyasî birlik ?uuruna kavu?mu? peki?ik olmas? amac?na yönelmi?tir. Milli Mücadele’nin ç?k?? noktas?n? te?kil esir milletlerin kurtulu? kalk?nma hareketlerine ???k tutmu?tur. Bilindi?i millet milliyet milliyetçilik türlü dü?ünce ak?mlar?na veya bilimsel esaslara farkl? tan?mlanm??t?r. biz burada milliyet tariflerini ele alarak Milliyetçili?i’ne gelmek istiyoruz. Ulu milleti 1922’de “?tiraf edelim üç buçuk sene evveline cemaat halinde ya??yorduk. Bizi istedikleri ediyorlard?. Cihan bizi edenlere tan?yordu. Üç senedir tamamen mîllet ya??yoruz” diyerek büyük olguyu dile getirmi?tir. Cumhuriyeti’ni kuran halk?na Milleti denir” halk? ?rken dinen harsen birle?ik yekdi?erine kar?? hürmet fedakârl?k hisleriyle dolu mukadderat menfaatleri ortak toplumsal hey’ettir” diye tarif etmektedir. dü?üncesinin “Milliyet nazariyesini mefkuresini yok etme?e çal??an nazariyat?n dünya tatbik kabiliyeti bulunamam??t?r. tarih vukuat hadiseler mü?ahadeler hep milletler aras?nda milliyetin oldu?unu göstermi?tir prensibi aleyhindeki mikyasda fiili tecrübelere ra?men yine hissinin öldürülemedi?i kuvvetle ya?ad??? görülmektedir” getirmekte gerçekli?ini vurgulamakta söylevinde “Biz tatbikte çok gecikmi? gev?eklik göstermi? milletiz. Bunun zararlar?n? fazla faaliyetle giderme?e çal??mal?y?z… hususta bizim milletimiz milliyetinden anlamamazl?k edi?inin ac? cezalar?n? gördü… Anlad?k kabahatimiz kendimizi unutmakl???m?zm??. Dünyan?n bize göstermesini istiyorsak evvelâ biz benli?imize milliyetimize hürmeti hisseden fikren fiilen tav?r harekât?m?zla gösterelim. Bilelim benli?ini bulamayan av?d?r” Milliyetçili?in tarifi ise taraf?ndan milliyetçili?i ilerleme geli?me yolunda milletleraras? temas münasebetlerde milletlere paralel onlarla dengeli birlikte toplumunun özel karakterlerini ba?l? ba??na ba??ms?z kimli?ini sakl? tutmakt?r” ?eklinde yap?lmaktad?r. “Gerçi milliyetçi derler ama öyle milliyetçileriz bizimle i?birli?i sayg? uyum gösteririz. Onlar?n milliyetlerinin gerçeklerini tan?r?z. Bizim milliyetçili?imiz herhalde bencilce ma?rurca de?ildir” diyen konu?mas?nda “biz do?rudan do?ruya milletseveriz milliyetçisiyiz. Cumhuriyetimizin dayana?? toplulu?udur” ?eklindeki beyanlar? milliyetçilik cumhuriyetçilik halk bütünle?mesini yapmaktad?r. görü?lerin ????? Milliyetçili?i’nin ta?lar?ndan ilki ba??ms?zl?kt?r. Çünkü “Hürriyet ?stiklâl benim karekterimdir” yan?nda Hâkimiyet gelmektedir. bunu “Hakimiyet-i Milliye u?runa can?m? vermek vicdan namus borcu olsun” sözleri güzel ifade etmekte özelli?i beraberli?e bütünle?tiricili?e önemli yer ay?rmas? Bunlar?n ise özelli?i gerçekçi olu?udur. “Efendiler as?rlardan beri Türkiye’yi edenler ?eyler dü?ünmü?lerdir. Fakat yaln?z ?eyi dü?ünmemi?lerdir. Türkiye’yi… dü?üncesizlik yüzünden vatan?n?n duçar oldu?u zararlar? tarzda telâfi edebiliriz: Türkiye’den ?ey dü?ünmemek…” panislâmizmi ümmetçili?i panturanizmi sosyalizmi kesinlikle red Büyük hususlar? “?uras? tarz? Bol?evik de?ildir. ne Bol?evikiz komünist… Ne biri di?eri olamay?z. milliyetperver dinimize hürmetkar?z”. “Vatanda?lar?m?z olan dinda?lar?m?zdan hem?erilerimizden dima??nda ülkü besliyebilir. Hürdür muhtard?r… Buna kimse kar??amaz. Millet Meclisi Hükümeti’nin sabit müsbet maddî siyaseti efendiler T. B. M. Meclisi’nin muayyen hududu dahilinde hayat?n? istiklâlini yöneliktir…. hayalî yapmadan yapm?? görünmek dünyan?n husumetini garezini kinini memleketin celbettik. panislamizm yapmad?k belki yap?yoruz yapaca??z dedik dü?manlar yapt?rmamak evvel öldürelim dediler. Panturanizm yapar?z yap?yoruz dedik Bütün dava bundan ibarettir. böyle yapmad???m?z yapamad???m?z mefhumlar ko?arak dü?manlar?m?z?n adedini üzerimize yapt?klar? bask?lar? art?rmaktansa hadd-i tabiîye me?rûa rücû edelim. Haddimizi bilelim. Binaenaleyh hayat istiklâl isteyen Ve bunun hayat?m?z? seve veririz” getirmektedir. Sonuç olacak diyoruz mazlum çabalar?na tutan bencil Irkç? Da??t?c? de?il toplay?c? bütünle?tiricidir. Milliyetçili?i kaderde k?vançta tasada olman?n mutlulu?undan do?an yepyeni Milliyetçili?idir. Simgesi “Ne mutlu Türküm diyene” özdeyi?inde ifadesini bulmaktad?r. 3 HALKÇILIK ?eyden önce “Halk?n idaresi” anlam?na gelen ileri bat?l? gerçekle?ip yerle?mesi öncesi dönemde benimsenmesi zor imkâns?z “Halkç?l?k” ilgili ifadeleri gözden geçirildi?inde s?k? s?k?ya hemen gözlenecektir. O halk? ulus ayr? s?n?f gruplar egemen gücün yönetti?i kitle kabul etmi?tir. Halk Önderimizin Cumhuriyetini denir” sözü belirledi?i gibi milletimizin kendisi s?n?fs?z ayr?cal?ks?z kayna?m?? görü?leri açabilmek Atatürk’e dönelim “bizim inanc?m?za göre hayat?n?n yükselmesinin sa?lanmas? kendine sindirip benimseyece?i görü?lerdir. incelenirse görü?lerimiz kî halkç?l?kt?r kuvvetin kudretin egemenli?in yönetimin halka verilmesidir halk?n elinde bulunmas?d?r. Hiç ku?ku esas? ilkesidir” sözlerine dikkatleri çekelim. görülmektedir Atatürkçü halkç?l???n amac? “Demokratik sosyo-ekonomik alanda ça?da?la?ma ba?ar?ya ula?makt?r”. “Hükümet ?eklimiz tam demokrat hükümetidir dilimizde hükümeti an?l?r” yukar?daki görü?ümüzü güçlendirmektedir. Halkç?l?k bak?mdan k?lmak gerçe?ini benimseyen vicdan?nda gelece?inde sezinledi?i geli?me yükselme yetene?ini s?r ta??m??t?r. Ülkü gözlem zaman? uygulanm??t?r. çerçeve içinde ?le vicdan?n?n bütünle?mesi gerçekle?ebilirdi. engin sezgi bilgisi kavrad??? toplumundaki gerçe?i hedeflerine do?ru yetenek iradesiyle yöneltmi?tir. uzun geçmi?i ulusu toplumlar?n?n bunda rol oynad?klar? tarihî gerçektir. Toplumlar?n geli?mesine uygun yayg?n etkili felsefe sistem demokrasi terbiyesini ayn? zamanda hak görevlerini ?eyin üstünde sayar. 1921’de Meclisi’ndeki konu?mas?nda: “Sosyal bilim hükümetimizi anlatmak gerekirse Hükümeti deriz. Sosyal meslek dü?ündü?ümüz zaman ba??ms?zl???n? kurtarmak insanlar?z. Zavall? halk?z durumumuzu bilelim kurtulmak ya?amak çal??mak zorunda bulunan halk?z. birimizin hakk? Yetkisi çal??arak kazan?r?z yoksa çal??madan s?rtüstü yatmak insanlar?n toplumumuzda yeri yoktur – söyleyiniz baylar: düzene çal??maya hukuka dayanmak meslektir” Mustafa Kemal halkç?l??? gerçekle?tirecek yöntemi bulu?u düzeni anlatmaktad?r. “halk için halkla birlikte yüce ç?karlar? çabalarda bulunmakt?r”. 30 A?ustos 1924’te Dumlup?nar’daki halkç?l??a yani egemenli?ine yeniden tutmakta ?öyle demektedir: “…. zaferin tesirleri önemlisi yükse?i egemenli?ini eline alm?? olmas?d?r. Millî nurdur kar??s?nda zincirler erir taç tahtlar yanar olur.” Yukar?daki aç?klamalar?n ?????nda aç?kça söyleyebiliriz Mücadele süresince memlekette kendisini gönülden destekleyen iç kuvvetlerle ölçüsündeki d?? geli?in ?artlar?n?n etkisini hesaba katarak “doktriner dogmatik” dü?üncelerden temizlenmi? anlay???na kompozisyonuna ula?m??t?r. o hiçbir dogmac? doktriner geli?im kültürel de?i?im ?artlar?na uymad???n? görerek toplumuna yol gösterecek anlamlan anlam?n? görü? aç?s?ndan tesbit her?ey beraber anlay??? bütüne yönelik bulunmaktad?r. IV DEVLETÇ?L?K Devletçilik sosyal ekonomik kalk?nmada metodu belirten esast?r. Devletçilik genellikle “ülke geni? yararlar sa?layacak ölçüde kurulu? sermaye araçlara ihtiyaç gösteren i?lerin Özellikle sanayi tar?m?n istenilen gerekli alan oranlarda te?kilatland?r?l?p i?letilmesine” denilmektedir. belirtelim yöntem geni?lik tan?mlanmas? uygulanma ?ekilleri toplum ülkenin özelliklerine olmaktad?r. burada neyi duraca??z. ilkeyi de hareket noktam?z iktisat politikas? deyi?le politikas?n?n olacakt?r. Türk’e b?rak?yorum. 6 Aral?k Ankara’da verdi?i söylevde ki: “Memleketimiz istilâ emellerini besleyecek olanlar?n ümitlerini k?racak surette siyasette idarede iktisatta olmak Tar?m?m?z?n ticaretimizin geri olmas? memleketimizin pek k?s?mlar?n?n y?k?k halk?m?z?n fakir bulunmas? ula?t?rma araçlar?n?n say?l? e?itimin herkese yerde gere?i giremeyerek hayat?m?z?n dü?man? cahillik benzeri sebebler milletimizi zay?f dü?ürmekten uzak kalmam?? kalmayacakt?r. yüzden ba??ms?zl?k yapt???m?z sava?? tamamlamak Tanr?n?n ulusumuza do?u?tan istidat yüksek derecede geli?tirmek memleketimize ba???lad??? kuvvet zenginlik kaynaklar?ndan fayday? sa?layarak güçsüzlü?ümüzün sebeblerîni gidermek f?rsat? vakti kaç?rmayarak zorunday?z. Ancak çaba y?llarca izlenip uygulanacak programa dayanmaz ba?ar?s?zl??a mahkûmdur.” 17 ?ubat 1923’te ?zmir ?ktisat Kongresi’ni aç?? sözler al?yor: “Siyasal askerî zaferler denli olursa olsun zaferleri taçland?r?lmazlar elde edilen devaml? olamaz az söner. itibarla parlak zaferimizin dahi sa?layabildi?i sa?layabilece?i faydal? verimleri hayat?m?z?n egemenli?imizin peki?tirilmesi geni?letilmesi “Dü?manlara silâh?m?z hayat?ndaki geni?leme sa?laml?k ba?ar? olacakt?r.” 1924’te Dumlup?nar’da yapt??? konu?malar?n?n sonlar?nda kan?y? tekrarl?yordu: “Milletimiz etti?i zaferlerden ödev pe?indedir. kazan?lmas? iktisadî alandaki ba?ar?lar?yla mümkün olacakt?r”. politikas?na önemi vurgulayan sundu?umuz birkaç örnekten özledi?i nas?l gerçekle?ecekti sorusuna cevap verelim. sorunun cevab? iktisad?n temelta?? ilkesidir. tan?ml?yor devletçili?i: “iktisat politikam?z?n mühim gayelerinden umumî ilgilendirecek kurulu?lar? te?ebbüsleri malî teknik kudretimizin müsaadesi oran?nda devletle?tirmedir”. Mahiyet s?n?r?na dair 1930 y?l?nda söylevlerin birinde “Herhalde devletin hususlarda baz? i?lerde düzenleyicili?ini etmek görülmelidir… husustaki faaliyet hududunu çözmek dayanaca?? kaideleri etmek taraftan vatanda??n ferdî te?ebbüs hürriyetini tehdit etmemi? olmak devleti yetkili k?lanlar?n dü?ünüp tayin etmesi lâz?m meselelerdir. Prensip olarak ferdin yerine geçmemelidir. geli?mesi ?artlar? göz önünde bulundurmal?d?r… izah etti?imiz telâkkide devletçilik bilhassa içtimaî ahlakî millîdir. servetin da??l?m?nda mükemmel adalet emek sarf edenlerin refah? birli?in korunmas? ?artt?r. ?art? daima tutmak devletin vazifesidir… Özet edenlerin esas?ndan ayr?lmamakla beraber mutedil ilkesine yürümeleri bugün bulundu?umuz hallere ?artlara mecburiyetlere olur.” söylüyordu. konu 1935 A?ustos’unda Fuar?’n?n aç?l???na gönderdi?i mesajda e?ilelim: “Türkiye’nin uygulad??? XIX. yüzy?ldan sosyalizm nazariyecilerinin sürdükleri fikirlerden al?narak tercüme edilmi? Bu Türkiye’nin ihtiyaçlar?ndan do?mu? Türkiye’ye has Devletçili?in bizce anlam? ?udur fertlerin hususî te?ebbüslerini faaliyetlerini tutmak fakat ihtiyaçlar?n? birçok ?eylerin yap?lmad???n? tutarak memleket iktisadiyat?n? almak Devleti vatan?nda yüzy?llardan Özel te?ebbüslerle yap?lamam?? ?eyleri yapmak istedi k?sa bîr yapmay? ba?ard?. tak?p görüldü?ü liberalizmden yoldur.” “Bizim takibini gördü?ümüz istihsal tevzi vas?talar?n?n fertlerden al?narak büsbütün esaslar tanzim gayesini takip prensibine müstenid kollektivizm yahut komünizm faaliyete meydan b?rakmayan de?ildir”. tan?mlama aç?klamalarda Ö?elerle kar??yay?z. 1 Ferdî çal??ma gayretler gerekler dolay?s?yla hayatla ilgilenecek görev sorumluluk yüklenecektir. Sosyalist düzene 4 Tam liberalist devletçi öngörülmemi?tir. aç?klamalar sonuca götürmektedir. gerçeklerinden do?mu?tur. ülkeye özgü devletçilik ihtiyaç imkânlarla orant?l? biçimde giri?imi giri?imden örülmü? iktisadi Kongresi’nde Bakan? konu?an Mahmut Esad Bozkurt’un Devletçili?inin esaslar?n? ortaya koydu?u konu?mas? desteklemektedir. “Bütün tarihimiz k?saca inceledikten onunla yak?n ilgisi yönetim sistemlerini geçirdikten bugünkü ekonomimizde izlenmesi gereken konusunda söylememe izninizi dilerim. iktisad? dünyada uygulanan politikalardan hiçbirinin olamaz. Ülkemiz anlam ihtiyac?na tarihimizin ruhuna izlemek zorunlulu?undad?r… karma etmelidir. ?ktisadî giri?imleri k?smen ki?iler üzerlerine almal?d?rlar”. konu?ma gerçekleri uyarl?l?k olmaya devam edecek sistemin ö?retisini hatlar? koymaktad?r. Önderimiz yurdun tutumu gerekti?i dü?üncesini savunmakta “?ktisadî çal??mam?z? dayand?raca??m?z bilgi topraklar?n? kollayarak topraklarda sözlerini i?iterek olunacakt?r. Sanayi ticaretimiz dü?ünülecektir”. ekonomide ko?ullar?na politika edilmelidir. sözleri mesai faaliyeti tutmakla refaha memleketi mamuriyete eri?tirmek menfaatlerinin icap ettirdi?i i?lere -bilhassa sahada- fîîlen alakadar etmektir” refaha ülkeyi bay?nd?rl??a götürecek seçmeler adalete anla??lmal?d?r. V LA?KL?K Laikliktir. Laiklik Ortaça?’?n ?slâmi dü?üncesinde içtihat kap?s?n?n kapal? gerekçesiyle ilerlemeyi köstekleyen fikir baltalayan skolastik zihniyeti y?k?p korumak dinin ?ahsî sömürülmesini önlemektir. manas? hürriyetlerin kutsal? hürriyetine tarafs?z davran?? göstermesidir. Bat?l? manada demokrasinin objektif müessese hukuk olmas?n?n budur. Dar klasik laiklik çe?it dinî inanç ayin kurulu?lar kalmas? muhtelif dinlere olanlar aras?nda ay?r?m yapmamas? böylece din hürriyetinin sa?lanmas?. kar??l?k dinsel otorite ilkelerin inançlar?n?n hiç i?lerine kar??mamas?d?r. ?nk?lâplar?n?n olmu?tur. ?nk?lâplar?’n?n temelini dü?manl??? dini i?lerinden uzakla?t?rmak ona Allah’la kullan aras?ndaki ili?kiler çerçevesi d???na ç?kmay? yasaklamak vicdanlar?n harimine kapanmas?n? istemektir. Dini rasyonel kültür çerçevesinde ?artlar varl?k de?er kazand?rabilir. Memleketimizde Laiklik dine esas?na anlay???n neticesidir. genel aç?klamalardan anlay???n? ?slâm dinine aç?klamak istiyorum. “Laiklik” i?lerinin ayr?lmas? yurtta?lar?n vicdan ibadet tekeffül etmektir. ?üphe tan?mlamas? ayr?lmas? kural ilkelerini kar??t?r?lmamas?n? amaçlamaktad?r. Yani yurtta?lar?n vicdanlar?n?n emretti?i durumlar?n? kararla?t?rmakta serbest olmalar? gerekti?ini özgürlükleri koruyacak yürütecek güvenceyi getirmesi uygulamas?n?n zorunlulu?unu istemektedir. anlay?? tan?mlamas? kadar ?htiyaçlar?m?za dü?mektedir. Laik kurma anlay??ta ?slam durumunun rolü Dinin sömürülmesine politikaya kar??t?r?lmas?na getirilmesine kar??d?r. O’nun ki?iler dinince yobazlar ba?nazlar hurafeciler simsar aktörleridir. Örne?in Ata söylüyor “Bunca as?rlarda akvam?n cehlinden taassubundan istifade ederek binbir maksat menfaat temini alet vas?ta kullanmak te?ebbüsünde bulunanlar?n dahil hariçte mevcudiyeti zeminde söylemekten maatteessüf henüz müsta?ni bulundurmuyor. Be?eriyette hakk?nda ihtisas vukuf hurafelerden tecerrüd ederek hakiki ulum fünun nurlar?yla musaffa oluncaya aktörlerine tesadüf olunacakt?r.” (1923) Cumhuriyeti’nin resmî Devlet idaresinde kanunlar nizamlar ilmin muas?r medeniyete teinin ?ekillere ihtiyaçlar?na yap?l?r edilir. Din telakkisi vicdanî oldu?undan cumhuriyet siyasetten tutmay? terakkisinde ba?l?ca muvaffakiyet görür.”(1930) laiktir. Her re?it dinini intihapta serbesttir.”(1930) Allah’a inanmakta Birçok söylevlerinde sömürücülük say?lmas? ?mkâns?z Allah’tan ?slâm’dan dinden ba?l?l?kla dinimiz mâkul tabiî dîndir. dolay?d?r son akla fenne ilme mant??a uymas? laz?md?r. bunlara uygundur. Müslümanlar?n hayat?nda kimsenin mevcudiyetini muhafazaya Kendilerinde görenler emirlere harekette bulunmu? olmazlar. Bizde ruhbanl?k s?n?f? Hepimiz e?itiz dinimizin hükümlerini e?it ö?renmeye mecburuz. fert dinini duygusunu iman?n? ö?renmek yere muhtaçt?r….” “Din lüzumlu müessesedir. Dinsiz devam?na Yaln?z ?uras? vard?r din Allah kul ba?l?l?kt?r. Softa s?n?f?n?n simsarl???na müsaade edilmemelidir. Dinden ç?kar edenler i?renç kimselerdir”. “… dinimiz milletimize de?ersiz miskin a?a?? olmay? tavsiye etmez. Aksine da Peygamber ?erefini muhafaza etmelerini emrediyor…” “Büyük çal??mayan?n insanl?kla alakas? olmad???n? bildiriyor. Baz? kimseler zaman?n yeniliklerine uymay? kâfir san?yorlar. As?l küfür onlar?n zann?d?r. yanl?? yorumu yapanlar?n amac? ?slamlar?n kâfirlere istemek de?il nedir? sar?kl?y? hoca sanmay?n sar?kla beyinledir…” Verdi?imiz örnek yukar?da de?indi?imiz dü?üncemizi do?rulamaya yetmektedir kan?s?nday?m. Laikli?i yukar?dan yorumunu de?erlendirilmesini dinleyenlere b?rakarak aç?klamaya çal??t???m?z aras?na Özenle oturtmu? güne dek gizli kalm?? not defterinde “Tanr? birdir büyüktür” “Haf?za Kur’an okutun” yaz?lar?n altlar?n? çizerek yazm??t?r. Bunlar inanc?n?n temiz ç?karlardan ifadelerinden “Bizi yola sevk soysuzlar bilirsiniz kere perdesine bürünmü?ler sâf halk?m?z? kurallar? aidata gelmi?lerdir. Tarihimizi okuyunuz dinleyiniz…. Görürsünüz mahveden eden harab fenal?klar örtüsü alt?ndaki kötülüklerden gelmi?tir. Baylar hey iyi biliniz ?eyhler dervi?ler müritler meczuplar En hakikî tarikat medeniyet tarikat?d?r yoludur” laiklik dinsizlik Laikli?in tutumda hem ilericili?e ya?am felsefesine ilkesinde siyaset arac? kullan?lmas? ak?l mant?k d???d?r. VI —?NKILAPÇILIK ?nk?lâpç?l?k yandan ilkelerinin korunmas?n? tutan öte dayan?larak hamlelerle ayd?n yönde gelece?ini dinamik ya?ay?? benimsenmi?tir. felsefesini dinî felsefî kuramlarda kat? dar çerçevede kalmaktan istemi?tir. Buradaki aç?klamalar?m?zda ?nk?lâb? tarifini nedir ink?lâb? “Mevcut müesseseleri zorla de?i?tirmek milletini b?rakm?? y?karak yerlerine medeni icaplara ilerlemesini koymu? olmakt?r” tan?mlad?ktan “Bu kelimenin ilk anda i?aret ihtilâl manas?ndan ba?ka ondan de?i?ikli?i Bugünkü devletimizin ?ekli eski ortadan kald?ran geli?mi? tarz Milletin ettirmesi fertleri dü?ündü?ü ba? ?ekil mahiyetini de?i?tirmi? mezhebî ba?lant? ba??yla fertlerini toplam??t?r. beynelmilel mücadele sahas?nda sebebi ilim vas?tan?n medeniyette bulunabilece?ini de?i?mez prensip saym??t?r. Netice sayd???m de?i?iklik ink?lâplar?n zarurî icab? idaresinin kanunlar?n?n dünyevî ihtiyaçlardan mülhem ihtiyac?n de?i?me geli?mesiyle sürekli hayat? boyunca seyrinde vücuda getirdi?i de?i?iklikler herhangi ?htilâlden fazla muazzam ink?lâplardand?r. Çok mücadelesinde köpürdükleri görülmü?tür. köpürme ?uurlu köpürmesine benzemez” vermektedir. Bizce tart??mas?z Önderin tariflerinin içeri?inde aç?klamalar?n? net belirginle?tirdi?i “Hakiki ink?lâpç?lar onlard?r yenile?me ink?lâb?na yöneltmek ruh vicdanlar?ndaki e?ilime s?zmas?n? bilirler. münasebetle ?unu edeyim Milletinin senelerde gösterdi?i harikalar?n ink?lâplar?n?n sahibi kendisidir. Sizsiniz…. Yapt???m?z yapmakta oldu?umuz gayesi halk?n? ça??m?za biçimi ula?t?rmakt?r. ?nk?lâplar?m?z?n edemeyen zihniyetleri darmada??n zaruridir” sözleriyle bütünlü?ünün getirirken vurgulamaktad?r. Demek oluyor de?i?me yenili?e aç?kl?k getiren edilmek zorundad?r. Daha deyimle yürüyü?ün direktifidir. Konu?mam? cümlelerle bitirmek istiyorum: siyasal kültürel hayat? cumhuriyetçilik halkç?l?k ink?lâpç?l?k belirlenen ilkelere sahiptir. Bunlar? Atatürkçülük bayra??n?n sembolleri belli kal?ba sokmaya dondurmaya gücü yetmeyecek ebediyete ya?ayacak Devleti güvencesi